Czy można przygotować się na śmierć psa? Jak poradzić sobie z odejściem psa? To jedne z wielu pytań zadawanych przez psich opiekunów. Dlatego w ramach Akademii Esthima przygotowaliśmy dla Was poradnik, który pozwala na uświadomienie sobie tego, z czym wiąże się strata i przygotowanie się do niej. Wówczas można powiedzieć, że trwa on kilka tygodni. Dopiero po nim następuje tak zwana terapia “właściwa”, która może trwać nawet przez wiele lat. Oczywiście nieco inaczej odwyk alkoholowy przedstawia się w momencie, kiedy pacjent został skierowany na przymusowe leczenie. Wówczas to bliscy występują o pomoc do miejskiej Alkoholik na odwyku – zachowanie, które nie powinno Cię dziwić. Wielu uzależnionych od alkoholu, rozpoczynających terapię, jest bardzo mocno osadzona w tzw. mechanizmach uzależnionego myślenia. Często minimalizują swoje uzależnienie, czasem sprowadzając go do ostatniego, wzmożonego picia przed przyjazdem. Jakby z ich Zdarza się, że pacjenci cierpiący na bezsenność, kiedy wypiją alkohol przed snem, budzą się w drugiej połowie nocy i nie mogą już zasnąć. Alkohol zmniejsza ilość snu REM (to wtedy kiedy śnimy), dlatego kiedy alkoholik przestaje pić, jego organizm próbuje „odebrać sobie” sen REM. U pacjentów z ostrym zespołem objawów Warto jest wybrać odpowiedni moment na taką rozmowę, na pewno nie wtedy, kiedy alkoholik pije (czyli jest pod wpływem alkoholu). Ale dobrym momentem jest np. czas po zaprzestaniu picia, kiedy osoba uzależniona ma tzw. moralnego kaca, czyli wyrzuty sumienia. Obie strony muszą być gotowe do spokojnej, nieagresywnej rozmowy. Zawsze warto podjąć się trudu walki o osobę uzależnioną. Niemniej jednak związek z mężem-alkoholikiem warto ratować tylko wtedy, gdy wykazuje on chęć zmiany swojego postępowania i chce wyjść z nałogu. Częstym błędem jest zmuszanie osoby uzależnionej do leczenia za wszelką cenę. Wówczas efekt może być przeciwny od . Jakie są objawy przed śmiercią z powodu alkoholizmu? ma alkoholową marskość wątroby, wodobrzusze, pije ciągle , wódkę. tanie (mocne) piwa. Jak długo to potrwa? ma zaburzenia myslenia, nie pamięta połowy z okna ze szpitala. ponad rok temu Interna Badania krwi - glukoza Badanie glukozy we krwi jest bardzo ważne. Glukoza jest węglowodanem należącym do cukrów prostych i podstawowym związkiem energetycznym w naszym organizmie. Jej niedobór i nadmiar są szkodliwe dla naszego zdrowia. Sprawdź czy twoje wyniki są prawidłowe. Lek. Rafał Gryszkiewicz 84 poziom zaufania Witam, Sam alkohol, o ile nie został przyjęty w znacznych ilościach, doprowadzających do utraty przytomności i zachłyśnięcia rzadko powoduje bezpośrednio zgon. Niestety, alkoholizm jest chorobą przewlekłą. Wodobrzusze, marskość wątroby, zaburzenia psychiczne są tylko pośrednimi objawami choroby alkoholowej. W przypadku kontynuowania picia objawy będą postępować, mogą mieć jednak wieloletni przebieg. Bardziej niebezpieczne są choroby towarzyszące piciu, jak zapalenie płuc, czy urazy doznane pod wpływem alkoholu. 0 redakcja abczdrowie Odpowiedź udzielona automatycznie Nasi lekarze odpowiedzieli już na kilka podobnych pytań innych znajdziesz do nich odnośniki: Jakie choroby mogą wystąpić na skutek alkoholizmu? – odpowiada Lek. Grzegorz Nawara Czy picie piwa raz w tygodniu to już jest alkoholizm? – odpowiada Mgr Agata Pacia (Katulska) Alkoholizm - czy można dostać rentę? – odpowiada Agnieszka Jamroży Codzienne spożywanie alkoholu a zmiany w wątrobie – odpowiada Lek. Marta Gryszkiewicz Marskość wątroby u alkoholiczki – odpowiada Lek. Tomasz Stawski Czy 2 lub 4 piwa dziennie to alkoholizm? – odpowiada Mgr Bożena Waluś Depresja i alkoholizm: czy mogę starać się o rentę? – odpowiada Agnieszka Jamroży 2-3 piwa dziennie - czy to już alkoholizm? – odpowiada Lek. Marta Hat Wodobrzusze i słabe ciśnienie u osoby z marskością wątroby – odpowiada Lek. Rafał Gryszkiewicz Jakie konsekwencje dla zdrowia i życia jest zaprzestanie ściągania płynu z jamy ustnej? – odpowiada Lek. Aleksandra Witkowska artykuły Skutki alkoholizmu Alkoholizm niesie ze sobą poważne konsekwencje zdr Alkohole. Zobacz, w jaki sposób wpływają na nasze zdrowie. Alkohole towarzyszą ludziom od niepamiętanych czas Uzależnienie od alkoholu Uzależnienie od alkoholu (piwa, wina, wódki) to na To moja druga nowenna, pierwsza również została wysłuchana. Mam brata alkoholika, który kilka razy w roku, czasem rzadziej ma zaciągi kilku wszyscy dobrze wiemy jest wtedy bardzo ciężko całej rodzinie, traci pracę, pożycza pieniądze, nie wspominając o rodzinie i dzieciach, które cierpią najbardziej. Mój brat jeździł taksówką i był zatrudniony w jednej z korporacji. Niestety tym razem wsiadł do auta pod wpływem alkoholu i spowodował wypadek, w którym na szczęście nikomu nic się nie stało. Zabrali mu prawo jazdy na 4 lata i dostał wyrok oraz dużą grzywnę. Jak się dowiedziałem o tym zdarzeniu to wiedziałem, że tym razem się już nie podniesie. Auto miał rozbite, brak pieniędzy, bez prawa jazdy nie miał jak wyjść na prostą. Baliśmy się, że zapije się na śmierć. Tak też chciał zrobić. Następnego dnia po tym jak dowiedziałem się o wypadku, podjąłem decyzję, że bez pomocy nieba nie damy rady i zacząłem odmawiać. Brat był bliski zejścia z tego świata, lekarze po tym maratonie stwierdzili, że jego wyniki były tak marne, że to cud, że żyje. Na chwilę obecną ma pracę w stoczni, jest zdrowy, poukładał sprawy rodzinne, chodzi na terapię i już kilka miesięcy nie pije. Wiem, że to może się zmienić w jeden dzień. Ale głęboko wierzę, że Matka Boska będzie nad nim czuwać. Dziękuję Mamo za pomoc, Tobie Boże za wspaniałą rodzinę i za to, że pomogłeś nam ponieść ten krzyż. Chwała Panu! StartŚwiadectwa o nowennie pompejańskiejŚwiadectwa z Królowej Różańca ŚwiętegoDarek: Brat chciał zapić się na śmierć Łączy ich choroba alkoholowa, z którą walczą nawet od kilkudziesięciu lat. Każdy z nich ma bogaty piciorys. Kolejnych rozdziałów nie chcą już jednak pisać. Dlatego spotykają się raz w tygodniu. Żeby nie zapomnieć, jak mówią, że są alkoholikami. Schronisko dla bezdomnych przy ul. Towarowej w Olsztynie. Piątek, godz. 11. Zaczyna się miting anonimowych alkoholików. Są: kobiety, mężczyźni, bezdomni i osoby, które z bezdomności wyszły. Każda z tych osób z powodu picia straciła coś albo kogoś. Dlatego tu są… Spotkania AA w schronisku odbywają się od około dwóch lat. Niedziela rano, przebudzenie na kacu. Pobudka jeszcze na bombie. Ostatnie piwo nad ranem, które zamienia się w pierwsze w nowy dzień. Kieliszek, który zabiera rozum. Łyk wódki, który zrywa film. Alkoholik to nie ja. Mocna zabawa, a nie uzależnienie. Alkoholicy to margines. To ludzie słabi, którzy nie kontrolują się na imprezach. Ta sobota to przypadek, bo w poniedziałek idę na ósmą do pracy i po prostu trzeba się wyzerować. Wtorek na kacu, przecież wpadli znajomi. Pokłóciłem się z żoną i musiałem to obgadać z kumplem w barze. Pocięłam się z chłopakiem i wypiłam jedną lampkę wina za dużo, bo musiałam odreagować. Nie mam problemu, bo to jest poza mną. To sąsiad kupuje dwusetkę, kiedy ja rano przed pracą kupuję bilet na autobus. To nie ja. To oni, czyli ludzie słabi, biedacy, bezdomni, żule, bez przyszłości. ONI. Pierwszy krok Oni spotykają się co tydzień w schronisku dla bezdomnych przy Towarowej. Jest ich kilkunastu. Są wśród nich mieszkańcy ośrodka, osoby, które wyszły z bezdomności, i trzeźwi alkoholicy z Olsztyna.— Duży procent osób mieszkających w schronisku ma problem alkoholowy. U części jest to jedną z przyczyn bezdomności. U innych pojawił się w trakcie. W schronisku nie można pić alkoholu i być pod jego wpływem. Niepijącego alkoholika od ciągu dzieli jeden kieliszek, dlatego tak ważne jest przestrzeganie bezwzględnego zakazu spożywania alkoholu — mówi Robert Kuchta z Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Olsztynie. Krzysztof zaczyna czytać preambułę AA: — Anonimowi alkoholicy są wspólnotą mężczyzn i kobiet, którzy dzielą się nawzajem swoim doświadczeniem, siłą, nadzieją, żeby rozwiązać swój problem i pomagać innym w wyzdrowieniu z alkoholizmu. Potem wszyscy uczestnicy spotkania chwytają się za dłonie i odmawiają modlitwę. Nie ma przymusu. — Chodzi o odwołanie się do siły wyższej. Nie musi to być bóg, ale uznajemy, że nie jesteśmy sobie sami w stanie poradzić z alkoholem — mówi Tomasz, alkoholik. Następnie każdy z uczestników czyta punkty AA, przedstawiając się i dodając: — Jestem alkoholikiem. Tomasz. Piotr. Andrzej. Joanna. Stanisław. Andrzej. Wszyscy mają swój alkoholowy życiorys. Nazywają go piciorysem. Drugi krok Mam na imię Andrzej i jestem alkoholikiem. Nie piję od 1986 roku. Urodziłem się przed wojną. Moja rodzina przeprowadziła się na Kaszuby. W szkole byłem wykluczony ze względu na to, że jako jedyny nie mówiłem gwarą. Byłem zahukanym, grzecznym dzieckiem. Uczyłem się dobrze. W moim domu nie było alkoholu. Pierwszy raz spróbowałem alkoholu po maturze. Trenowałem w tym czasie lekką atletykę. Napiłem się z kolegą sportowcem. Zatrułem się. Potrzebna była reanimacja. Przez kolejne lata nie wracałem do alkoholu. Trzeci krok Każdy z uczestników spotkania może podzielić się z innymi refleksją, wspomnieniem, obawą. Uczestnik podnosi dłoń. Przedstawia się i znowu dodaje: — Jestem alkoholikiem. I zaczyna opowiadać. Stanisław mówi, że miał wybór: albo przestanie pić, albo pójdzie do piachu. Wszystko z powodu trzustki. No i przestał pić. — Po jakimś czasie poczułem się na tyle mocny, że przestałem chodzić na mitingi. Radziłem sobie bez alkoholu, ale po kilku latach kupiłem sobie piwo bezalkoholowe. Przestraszyłem się i wróciłem na spotkania. To był dzwonek alarmowy. Byłem blisko pęknięcia i powrotu do picia — Stanisław wraca do chwili słabości. Według uczestników najważniejsze jest właśnie zdanie sobie sprawy z tego, że to choroba, której samodzielnie nie da się powstrzymać. Tomasz na początku, kiedy przychodził na mitingi, mówił, że ma problem z alkoholem. Nie używał słowa alkoholik, dzięki czemu udawało mu się w to uwierzyć. W końcu alkoholik to ktoś inny. Czwarty krok Wszystko się zmieniło, jak miałem 25 lat. Zostałem przydzielony do pracy na Warmii i Mazurach. Zostałem kierownikiem. Miałem pod sobą aż 120 osób. I musiałem nimi kierować. Na porannej zmianie zawsze mogłem zapytać kogoś doświadczonego, ale na popołudniowej i nocnej wszystko było na mojej głowie. Wtedy właśnie pojawił się alkohol. Odkryłem, że zdejmuje ze mnie presję. Mogę reagować szybko i podejmować ryzykowne decyzje, nawet na granicy bezpieczeństwa. Przełożeni mnie doceniali, a podwładnym imponowało to, co robiłem. Stałem się popularny. Piłem coraz więcej, a znalezienie kompanów nie było trudne. To była mała miejscowość. Szedłem do lokalu, a mąż bufetowej był moim pracownikiem. Od razu miałem wszystko poza kolejką, czasami mi też stawiano. W końcu byłem trochę jakby lokalnym gwiazdorem. To, że w międzyczasie skończyłem studia techniczne, jeszcze bardziej utwierdziło mnie w przekonaniu, że alkohol mi pomaga. Alkoholu było coraz więcej. Zarabiałem dobrze. Pensję dawałem żonie, a to, co zarobiłem na fuchach, przeznaczałem na alkohol. Myślałem, że pieniądze rozwiązują problemy. Piąty krok Alkoholicy mówią o sobie, że są uczuleni na alkohol. Nie mogą pić jak inni, bo etanol odbiera im rozum, sprawia, że nie mogą przestać. — Czy rozumiesz, że jesteś uczulony na alkohol? — pyta Tomasz. Kolejni uczestnicy podnoszą dłonie. — Przestałem pić, bo miałem do wyboru rodzinę albo alkohol. Wybrałem dzieci i żonę. Kiedy urodziła się moja córka, przez pierwsze dziesięć lat byłem albo pijany, albo w pracy. Drugie dziecko urodziło się już po kilku latach abstynencji — mówi Gustaw. Szósty krok Mój problem z alkoholem narastał z każdym dniem. Żona postanowiła, że musimy się wyprowadzić. Niestety, już było za późno. Byłem uzależniony. Przeprowadzka nie mogła już nic zmienić. Piłem. Żona ode mnie odeszła. Oddałem jej jedno mieszkanie, drugie zostawiłem sobie. Powoli zamieniałem je w melinę. Mój zakład pracy zlikwidowali. Miałem do wyboru albo przenieść się do innego miasta, albo ekwiwalent. Każdy alkoholik zawsze wybierze pieniądze. Nie miałem żony. Nie miałem pracy. Miałem pieniądze. Chciałem kupić sobie za to samochód. Umówiłem się ze znajomym. Po tygodniu miałem tylko na wycieraczkę. Wyjechałem w Polskę. Siódmy krok Janusz podnosi rękę i opowiada o tym, że zbiera złom i czasami ktoś poprosi go o pomoc. — Byłem w szoku, jak pozwolili mi samemu zabierać to z posesji. Właściciel się nie bał, że go okradnę — Janusz nie ukrywa wzruszenia. Bardzo dużo opowiada o sobie. Kiedy pił, na pewno był duszą towarzystwa, wodzirejem. Nie wstydzi się ludzi. W przeciwieństwie do Krzyśka. — Kiedy się ożeniłem, w środku byłem jeszcze chłopcem. Zbyt niedojrzałym. Dlatego zacząłem pić. Problem pojawia się w momencie, w którym używkami musimy kontrolować emocje. Można uzależnić się od półtora tysiąca rzeczy — mówi. Ósmy krok Wróciłem po kilku miesiącach. W międzyczasie zostałem eksmitowany z mieszkania. Zostałem osoba bezdomną. Mieszkałem na Dworcu Centralnym w Warszawie, w piwnicach, podziemiach i pod gołym niebem. Udawało mi się raz na jakiś czas stanąć na nogi, ale stabilizacja trwała do pierwszego kieliszka. Później wszystko się waliło i znowu lądowałem na bruku. Trwało to latami. Nie wiem tak naprawdę, ile czasu byłem bezdomnym, a ile nie. Dziewiąty krok Krzysiek mówi, że jedyną różnicą między bogatym a biednym alkoholikiem jest tylko jedna. To trumna. — Bogatego pochowają w kryształowej, a biednego w sosnowej — mówi. — Jak miałem pieniądze, to piłem wódkę, a jak wszystko zaczęło się walić, to piłem denaturat. Ważne było tylko to, żeby być na rauszu — dodaje. Wszyscy kiwają głową, słysząc to stwierdzenie. Paweł dodaje, że jak umrze bogaty alkoholik, to nie przez wódkę, a na atak serca, zawał albo wylew. Biedny po prostu zapije się na śmierć. — Sporo chłopaków, których poznałem na mitingach, z tego wyszło. Niestety cześć wylądowała w piachu — opowiada Krzysiek. Dziesiąty krok Straciłem wszystko, łącznie z nazwiskiem. Wśród osób bezdomnych posługiwaliśmy się jedynie pseudonimami. Spotkałem się z moją dorosła już córką, która w trakcie moich ciągów zdążyła zdać maturę i skończyć studia. Poznała mnie, chociaż nikt z bliskich już nie był w stanie. Zaproponowała mi pójście na odwyk do szpitala. Zgodziłem się, bo chciałem mieć gdzie spać, wykąpać się i obciąć włosy. Tak wylądowałem na detoksie w szpitalu. Najgorsze było to, że nadal nie wierzyłem w chorobę. Chciałem się tylko nauczyć kontrolować picie. Nie wyobrażałem sobie, że mogę nie pić alkoholu. Jeszcze w szpitalu trafiłem na miting AA. Była to chyba pierwsza grupa działająca w Olsztynie. Tam poznałem mężczyznę, który był przejazdem w Olsztynie i musiał spotkać innych alkoholików, żeby samemu się nie napić. Doznałem olśnienia, bo on mówiąc o sobie, mówił tak naprawdę o mnie. Wtedy zrozumiałem, że jestem alkoholikiem. To było jesienią 1986 roku. Od tego czasu nie piję. Jedenasty krok Spotkanie powoli dobiega końca. Alkoholicy dopijają swoje kawy. Zaczyna się powolne rozluźnienie. Mimo że mitingi nie są związane z żadną religią czy systemem światopoglądowym, czuć w ich trakcie podniosłą atmosferę. Klimat charakterystyczny dla spotkań religijnych. Wszystkim przyświeca jedna idea: nie chcą znowu zacząć pić. Z alkoholizmu nie można wyjść. Jest w końcu przewlekłą chorobą o bardzo wysokiej śmiertelności. Większość z osób obecnych na mitingu doświadczyła śmierci kogoś, kto się zapił. Każdy z nich stracił coś. Dla jednego tragedią była strata pracy, dla innego strata rodziny albo domu. Zdają sobie sprawę z tego, że cały czas muszą nad sobą pracować. Żeby nie wrócić do picie. Wszyscy są uczuleni na alkohol. Powrót do normalności jest niezwykle trudny. — Musiałem nauczyć się bawić, rozmawiać, uprawiać seks na trzeźwo — mówi Krzysztof. — Po odstawieniu alkoholu świat stracił kolory. Odzyskuje je dopiero po pewnym czasie, ale ten moment wyjścia jest naprawdę ciężki. Musisz znaleźć sobie jakieś hobby, żeby mieć czym się zajmować — dodaje. Alkoholików, którzy przestali pić, można porównać do osób powracających z wieloletniej podróży do domu rodzinnego. Znają plan miasta, ale bardzo dużo rzeczy się w nim zmieniło. Potrzebują przewodnika, który wyjaśni, co się zmieniło, i jak mają trafić z punktu A do punktu B. Anonimowi alkoholicy mają swoje własne imprezy. Grupy organizują wyjazdy z małżonkami lub partnerami. Choroba integruje alkoholików i ich bliskich, tak samo jak ma to miejsce w przypadku osób cierpiących na inne przewlekłe choroby. Są dla siebie braćmi. Dlatego co tydzień wracają na miting. Schronisko dla bezdomnych przy Towarowej. Piątek, godz. 11… Dwunasty krok — Bardzo ważne jest dawanie i pomoc innym. Po zaprzestaniu picia zająłem się pomocą osobom walczącym z alkoholizmem. Byłem sponsorem innych alkoholików i terapeutą przez dwadzieścia lat. Teraz niestety zdrowie już mi na to nie pozwala, ale dalej spotykam się z innymi alkoholikami. Chodzę na trzy mitingi trzech grup. Najbardziej lubię właśnie ten w schronisku dla bezdomnych. ••• Dwunasta tradycja AA mówi: anonimowość stanowi duchową podstawę wszystkich naszych tradycji, przypominając nam zawsze o pierwszeństwie zasad przed tradycjami. Dlatego wszystkie imiona bohaterów tego artykułu — uczestników mitingu — zostały zmienione. AUTOR: Michał Krawiel Anonimowi alkoholicy (AA) to grupy samopomocy zrzeszające osoby uzależnione od alkoholu. Spotkania mają im pomóc w utrzymaniu trzeźwości własnej i innych uczestników mitingu. AA powstało w latach 30. XX wieku w Stanach Zjednoczonych. W Olsztynie obecnie działa 11 grup anonimowych alkoholików. 12 stopni wykorzystują również grupy wsparcia dla rodzin i przyjaciół osób uzależnionych Al-Anon. Uzależnienie od alkoholu to jednostka chorobowa, która powoli i systematycznie niszczy ludzki organizm i wpływa także na mentalność osoby uzależnionej. Gdy się jej nie leczy długofalowo, skutki alkoholizmu mogą być opłakane. Fizyczne skutki alkoholizmu Po pierwsze spożywanie alkoholu w ogromnych ilościach prowadzi do stłuszczenia, a z czasem do marskości wątroby. Napoje alkoholowe zwłaszcza te słabo destylowane własnej roboty niszczą wzrok i sprawiają, że jest on coraz słabszy. Alkohol fatalnie wpływa również na cerę, włosy i na stan uzębienia. Jego długofalowe spożywanie prowadzi do tego, że organizm szybciej się starzeje i wygląda na bardziej wyeksploatowany. Ponadto przez picie dochodzi do drżenia rąk, nietrzymania moczu i zachwiania równowagi. Z tego też powodu alkoholicy są spychani na margines życia społecznego, bo uchodzą za osoby niezaradne i nieumiejące pokierować własnym życiem. Uzależnienie od alkoholu – jakie szkody robi w psychice Jeśli chodzi o mentalne skutki alkoholizmu, to niszczy on połączenia nerwowe w mózgu, przez co osoba uzależniona ma słabszą pamięć, spostrzegawczość oraz nie umie zachować koncentracji na dłużej. Nękają ją również niespodziewane ataki agresji i ogólne otępienie. Ponadto osoba uzależniona ma lęki, dręczą ją koszmary i woli unikać innych, bo bez alkoholu nie ma z nimi, o czym rozmawiać. Badania naukowe udowodniły także, że osoby nadużywające alkoholu częściej zapadają na Parkinsona i Alzheimera. Wiąże się to z tym, że ich mózg jest mocno wyniszczony. Kiedy następuje śmierć przez alkohol? Śmierć przez alkohol to wynik na przykład tego, że nerki, wątroba i serce przestają pracować. Alkohol to także przyczyna zawałów i wylewów. Dzieje się tak dlatego, że wywołuje on duże nadciśnienie tętnicze i znacznie osłabia krążenie. Śmierć przez alkohol zdarza się również wtedy, gdy alkoholik zamarznie na mrozie. Wskutek wychłodzenia jego organy przestają normalnie pracować, a stąd już krok do tego, by zasilić szeregi świętego Piotra. Jest to niestety sytuacja dosyć często spotykana, że bezdomny alkoholik umiera, bo nie ma gdzie się schronić przed zimnem, a do noclegowni nie chce iść. Szef mu powiedział: Idzie pan na odwyk albo będziemy musieli się pożegnać. Ja, na odwyk, niby dlaczego? – bronił się. Ano dlatego – szef był zimny jak lód – że nie po raz pierwszy był pan pijany na dyżurze. Przewrócił się pan przy stole operacyjnym. Pił praktycznie na każdym dyżurze, od lat. Tamtej nocy z nerwowej, pijackiej drzemki wyrwała go pielęgniarka: panie doktorze, dźgniętego nożem w brzuch przywieźli. Był wściekły. Zaraz idę. Przemył twarz, sięgnął do biurka po butelkę i z gwinta pociągnął spory łyk. I drugi, na zapas. Trzeci, żeby już skończyć flaszkę. Odświeżacz do ust, listek gumy do żucia. Kiedy stanął przy stole operacyjnym, pamięta, instrumentariuszka jakby ociągała się z podaniem mu skalpela. I wtedy urwał mu się dnia szef mu powiedział: Idzie pan na odwyk albo będziemy musieli się pożegnać. Ja, na odwyk, niby dlaczego? – bronił się. Ano dlatego – szef był zimny jak lód – że nie po raz pierwszy był pan pijany na dyżurze. Przewrócił się pan przy stole operacyjnym. Wyzwał pan instrumentariuszkę od kurew, popchnął pan pielęgniarkę i rozbił jej głowę. Wyrywał się pan i kopał ochroniarzy, kiedy wyprowadzali pana z sali operacyjnej. Oddziałowa musiała dzwonić po zastępstwo, operacja rozpoczęła się z dwugodzinnym opóźnieniem, co zagrażało życiu pacjenta – wyliczał panice zadzwonił do Oli, instrumentariuszki. Potwierdziła słowa szefa. On dobrze ci radzi – mówiła – idź na ten odwyk. Chyba żartujesz – on na to i pomyślał, że najlepsza koleżanka też jest przeciwko niemu. Ja nie jestem żadnym alkoholikiem, degeneratem, który żłopie denaturat, bije żonę, przepija każdy grosz, trafił do rynsztoka i potrzebuje leczenia do domu kupił pół litra i schował do teczki. Żona już wiedziała. Idź, mówiła, na ten odwyk, ja sobie z dziewczynkami poradzę. I ty przeciwko mnie? – wywrzeszczał. – Dlaczego wszyscy się na mnie uwzięli?Zamknął się w swoim gabinecie i zaczął pić. Przez następne dni wychodził z domu już tylko po wódkę i popitkę. Którejś nocy obudziły go kroki i szepty z kuchni. Anka sprowadziła na mnie policję – pomyślał. Ale w kuchni nikogo nie było. Strzelił lufę, położył się i wtedy usłyszał te głosy. Jakieś obce istoty wwiercały mu się w mózg i chciały nim zawładnąć, ubezwłasnowolnić go. Kiedy z trudem się bronił – odchodziły, gdy przestawał – zaraz wracały. Nie miał już siły. Zerwał się zlany potem. Przestraszył się tych głosów na tyle, że sam zgłosił się na detoks. Podświadomie chciał, żeby klamka zapadła. Ale dalej odsuwał od siebie odpowiedzialność; niech szef, żona, koledzy wiedzą, co mi zrobili, niech oni się wstydzą. Dziesięć dni później kolega odwiózł go do Łukowa na oddział odwykowy. Choroba zaprzeczeń O tym wszystkim Rafał, 45 lat, chirurg, opowiada w siódmym tygodniu terapii. Kiedy siedem tygodni wcześniej, zaraz po przyjęciu na oddział, poprosiliśmy go – zapewniając anonimowość – o rozmowę na temat jego choroby, był jednym z trzech pacjentów, którzy odmówili. Chodzi nam, przekonywaliśmy, aby uchwycić zmiany, jakie zachodzą w ludziach między pierwszym a ostatnim dniem terapii. Chcemy odnotować, co w tym czasie się zmieni w ich postawie, myśleniu, stosunku do własnego uzależnienia, do siebie. – Ale ja nie jestem alkoholikiem – bronił się. – Do przyjścia tutaj zmusili mnie groźbami szef i żona.– Bo to choroba zaprzeczeń – tłumaczyła Halina Ginowicz, nazywana tu przez wszystkich Halinką, psycholog, zastępca ordynatora. – U Rafała to kliniczny przykład działania mechanizmu iluzji i istotą jest myślenie magiczno-życzeniowe; zakłamywanie przeszłości poprzez koloryzowanie wspomnień alkoholowych i zapominanie o przykrych konsekwencjach picia, zaprzeczanie i minimalizowanie własnego alkoholizmu, usprawiedliwianie picia oraz obwinianie o to pacjentów łatwo rozpoznać. Zgięci, skuleni, zamknięci w sobie. Głowa opuszczona, wciśnięta w ramiona. Zawstydzeni, zaniepokojeni, małomówni, niepewni siebie. Unikają patrzenia w oczy. Często przyjmują postawę obronną: – Żona mi przemoc zrobiła – tłumaczył pierwszego dnia swoją obecność na odwyku Karol, 43 lata, mechanik samochodowy.– To jednak nie żona biła ciebie, ale ty ją – zmusza do spojrzenia prawdzie w oczy Halinka – i sąd postanowił: odwyk albo do więzienia. Wybrałeś odwyk.– Ale ja jej nie biłem. Ona po prostu ma takie ciało, że jak ją dotknąć, to od razu ma siniaki – zaprzeczał i odsuwał od siebie bolącą prawdę. – Chciałem ją tylko przesunąć od drzwi, a ona z najstarszą córką zaraz po policję. No i tu mnie wsadziły, mimo że nie jestem alkoholikiem, bo kiedy chcę, to piję, a jak nie chcę, to nie piję. Choroba kontroli Alkoholizm to także, a wielu twierdzi, że przede wszystkim – choroba kontroli. Uzależniony nie potrafi wypić kieliszka i podziękować za kolejnego. On pije do oporu, póki nie skończy się trunek albo nie padnie. Przestaje się liczyć praca, rodzina, zdrowie. Alkohol panuje nad jego życiem. Kiedy następnego dnia obudzi się z potężnym kacem i gigantycznym poczuciem winy i wstydu – musi złagodzić ból. Jedynym i sprawdzonym sposobem jest zaklinowanie. „W którymś momencie – pisze Anna Dodziuk w książce „Trudna nadzieja” – wytwarza się błędne koło, stanowiące – jak myślę – istotę uzależnienia od alkoholu: człowiek pije, bo to uwalnia go od uporczywego poczucia winy i wstydu, a jego picie staje się przyczyną coraz to nowych kłopotów, które wywołują wstyd i poczucie winy, stające się nowym powodem do picia. A więc alkoholik pije, bo nie umie żyć inaczej, nie jest w stanie wyrwać się ze spirali, która wciąga go w coraz silniejsze uzależnienie. Nikt nie wybiera nałogu, raczej staje się jego ofiarą”.– Setki razy przysięgałem sobie i żonie, że to było ostatni raz – zwierzał się pierwszego dnia Ryszard, 51 lat, oficer policji. – Sam wierzyłem, że już nigdy nie sięgnę po alkohol, bo nie umiem pić. Mijało kilka tygodni, czymś się zdenerwowałem, no i nie wiem jak, ale buty same skręcały do monopolowego.– Nie buty skręcały, tylko ty miałeś ochotę się nachlać – sprowadził go na ziemię Zbyszek, 23 lata, student, od czterech tygodni na odwyku. Bo w Łukowie grupy są mieszane: nowi pacjenci z tymi o trochę dłuższym stażu leczenia. Nowym łatwiej niż przed terapeutami otworzyć się przed takimi samymi jak oni alkoholikami. Zbyszek z kolei w takiej grupie nowicjuszy widzi siebie, swoje manipulacje i zakłamanie sprzed 4–5 wcześniej zakłamywał chęć picia tak jak dzisiaj Ryszard: „Flaszki piwa same pchały mi się w ręce – napisał w swojej pracy. – Ciągle trafiałem na okazje, imprezy, tak że trudno było odmawiać, rezygnować”.– Teraz wiem, że to ja szukałem tych okazji, alkoholowych imprez, żeby pić – mówi. Choroba podstępna Na początku terapii pacjenci dowiadują się, że cierpią na chorobę podstępną, postępującą, śmiertelną, ale nie beznadziejną. Podstępną, bo przejście od stanu, w którym alkohol jest dodatkiem do spotkania czy imprezy – do sytuacji, gdy człowiek pije w sposób niszczący siebie i innych, następuje niepostrzeżenie. Jego umysł zaczyna budować mur odgradzający go od rzeczywistości, żyje w świecie iluzji, rozpaczliwie broniąc złudzeń o własnej wartości i bo choroba się rozwija z każdym dniem picia. Śmiertelną, bo wyniszcza organizm powodując szereg schorzeń, tłumi zdolność przeżywania uczuć, uszkadza instynkt życia. Nie jest chorobą beznadziejną, bo abstynencja zatrzymuje jej rozwój. Nie ma więc alkoholików wyleczonych z choroby alkoholowej, są alkoholicy 31 lat, przez pierwsze dni nie potrafiła wyskoczyć z mundurka bizneswoman. Oprócz torby na kółkach przywiozła do Łukowa solidną, skórzaną teczkę. Na pierwszych zajęciach zjawiła się odpicowana, na szpilkach, w szarym kostiumie i bluzce z fantazyjnie zawiązanym szalowym kołnierzykiem. Mówiła, że przyszła tu dla świętego spokoju. Przez usta nie chciał jej przejść, obowiązujący tutaj, początek każdej wypowiedzi: „Na imię mam..., jestem alkoholikiem/alkoholiczką”. Na wykresie faz uzależnienia nie chciała się odnaleźć: – Nigdy nie byłam zaniedbana, brudna, nie spałam na dworcu, nie kradłam, żeby się napić, nie upijałam się do nieprzytomności, nie nawalałam w pracy, nie piłam perfum, nie mówiąc już o płynie do spryskiwaczy. Towarzysko czy dla rozluźnienia, w domu piłam wyłącznie białe, półwytrawne wino, ale dobrych marek. Sporadycznie, na imprezach, whisky.– Czy wino dobrej marki ma mniej gradusów niż sikacz? – prosto zapytał Zbyszek. – Masz się za lepszą alkoholiczkę, a przecież nie ma lepszych ani gorszych alkoholików. Bez względu na to, w jakich okolicznościach i co piliśmy, wszyscy cierpimy na tę samą innych dekoracjach, ale na tę samą chorobę cierpi Krzysiek, 28 lat, monter urządzeń elektronicznych. Pierwszego dnia był wściekły, rysy twarzy wykręcała mu złość. – Od pierwszej klasy piłem, klej wąchałem, ciotce, która mnie przygarnęła, groziłem, że jej łeb utnę – razy rozchodził się z żoną, trzy razy schodził i zawsze na zgodę robili sobie dziecko. W kolejnych pracach wytrzymywał do pierwszej wypłaty, czasem nawet wcześniej, po alkoholu rzucał się z pięściami na współpracownika albo szefa. Kilka razy wszywał sobie esperal. Dwa lata temu wyrok za pobicie policjanta. W zawiasach, ale trzeba było zapłacić grzywnę. Nie miał pieniędzy, więc dostał wezwanie, żeby odsiedzieć 20 dni. – Ale z kolegą się żegnałem, upiłem się i nie chcieli mnie wpuścić do więzienia. Po rozwodzie poszedł w wielotygodniowy cug zakończony pierwszą próbą samobójczą. – Narzędzia wtedy sprzedałem, nawet psa, członka rodziny, za 50 zł, na wódkę sprzedałem. Za łyk piwa mógłbym wtedy zabić. Potem delirka i gonienie z siekierą gospodarza, u którego wynajmował pokój. – Wydawało mi się, że to terrorysta, który porwał mojego syna i chce go zabić.– Pacjenci w stanie delirycznym, czyli z psychozą alkoholową, widzą i słyszą to, czego naoglądali się w telewizji albo przy grach komputerowych – twierdzi dr Jerzy Kamiński, dyrektor szpitala w Łukowie. – Kiedyś atakowały ich pająki, robaki, oplatały węże, teraz są to terroryści, rosyjscy mafiosi, kosmici, promienie laserów, którymi ktoś chce ich pociąć, albo czołgi, które chcą ich zmiażdżyć. Choroba bolesna Żeby pacjent przestał poprawiać przeszłość, myśleć w sposób magiczno-życzeniowy, izolować się od kłopotliwej teraźniejszości, trzeba go sprowadzić na ziemię. Zafałszowany obraz rzeczywistości mają odkłamać prace, które pacjent przygotowuje i odczytuje przed grupą. Najpierw oblicza swój litraż, czyli ilość wypitego w życiu alkoholu. Szczegółowa instrukcja pozwala wyliczyć, ile to kosztowało, ile zajęło czasu (każda półlitrówka to dwa stracone dni – pierwszy picia, drugi – kaca), jaki basen albo liczba 200-litrowych beczek by to pomieściła. Ryszarda, policjanta, najbardziej poruszyła ilość; w ciągu 25 lat wypił, jak sobie wyliczył, prawie 8 tys. butelek wódki, czyli 4 tys. litrów, a więc 20 dwustulitrowych beczek. Krzysztofa, 42 lata, elektromontera, fakt, że za pieniądze, które przepił, mógłby postawić dom, a tak muszą się gnieździć z żoną i synami u teściów. Zbyszka, 23-letniego studenta, przeraziły stracone lata; niby tylko sześć, ale praktycznie to całe jego dorosłe 55 lat, kucharka, która pierwszego dnia tłumaczyła, że przyszła tu, żeby nie wpaść w nałóg, bo zaczęła pić z żalu po śmierci męża dwa lata temu, a potem przyznała, że pije od 20 lat, najbardziej przeżyła pracę „Bilans: straty i zyski, jakie dał ci alkohol”. Zysków – zero, strat cała litania, łącznie z tą, że córka się wyprowadziła z domu i ona została sama. Rafał, chirurg, najsilniej przeżył pracę „20 najboleśniejszych konsekwencji picia”. – Wielokrotnie sprzeniewierzałem się podstawowej zasadzie lekarskiej: przede wszystkim nie szkodzić – głos grzęźnie mu w gardle. – Narażałem życie pacjentów. Jeszcze kilka lat temu sięgałem po literaturę fachową, ale po kilku kieliszkach nie rozumiałem, co czytam. Potem, nawet bez wódki. Miałem też kłopoty z koncentracją, pamięcią, werbalizacją myśli. Mózg przestawał pracować – ociera łzy. – O wszelkie niepowodzenia spowodowane moim piciem zacząłem obwiniać otoczenie.– U Rafała o podjęciu leczenia zadecydował strach przed głosami, które usłyszał, a więc przed chorobą psychiczną – analizuje Halinka. – Do tej pory przymus picia był dla ciebie silniejszy od strachu o utratę pracy czy rozpad rodziny. Choroba emocji Alkohol obniża w organizmie produkcję endorfin, neuroprzekaźników, które ułatwiają znoszenie bólu i cierpienia, a także pozwalają cieszyć się życiem. Alkohol stępia zdolność przeżywania uczuć, z czasem alkoholik zna tylko dwa stany: złości, gdy nie ma co wypić, i radości, gdy można się spokojnie napić. Dlatego pacjenci w Łukowie od początku są zobowiązani do prowadzenia „Dzienniczka uczuć”, w którym odnotowują, co czuli, gdy coś się wydarzyło. Dostają instrukcję, jak prowadzić takie zapiski, gdyż wszyscy mają trudności z nazywaniem uczuć. Początkowo więcej jest tam uczuć przykrych („Gdy usłyszałam od Zbyszka, że mam się za lepszą alkoholiczkę, poczułam złość i wściekłość”), z czasem przybywa pozytywnych („Kiedy odczytałem w grupie pracę o najboleśniejszych konsekwencjach mojego picia, poczułem ulgę i nadzieję”).Siedmiotygodniowa wstępna terapia w Łukowie pozwala alkoholikowi zobaczyć prawdę o swoim piciu i życiu, której dotąd nie przyjmował, ale zakłamywał; zobaczyć spustoszenia, jakie spowodowało picie w jego życiu. Uczy, jak przeżywać swoje uczucia na trzeźwo, bez chemii, jak je rozpoznawać, wytrzymywać i dawać im wyraz. Pomaga też – i o to głównie chodzi – zaakceptować chorobę, uznać, że nie potrafię pić w sposób kontrolowany. A jeśli tak, to muszę całkowicie zrezygnować z alkoholu. Pierwszy z 12 kroków wspólnoty Anonimowych Alkoholików (AA), z której dorobku korzysta tutejsza psychoterapia, brzmi: „Przyznaliśmy, że jesteśmy bezsilni wobec alkoholu, że przestaliśmy kierować własnym życiem”. To jest najtrudniej zaakceptować, bo wymaga rozstania się z alkoholem, jedynym dotąd pocieszycielem.– Po miesiącu terapii moja głowa wiedziała, że nie potrafię kontrolować picia, że jestem bezsilna wobec alkoholu, ale nie widziałam siebie jako dozgonnej abstynentki – zwierza się ostatniego dnia Sylwia. Na początku rozumowała tak: skończyłam studia MBA, mam dobrą pracę, kupiłam mieszkanie. Być może przesadzałam czasem z alkoholem, ale to nie powód, żeby uznawać się za osobę uzależnioną. Pisane w Łukowie prace, a przede wszystkim zwroty, czyli wypowiedzi kolegów i koleżanek z grupy, zmusiły ją do trzeźwiejszego spojrzenia na to, co robiła, a co skrupulatnie od siebie odsuwała. Alkohol – żeby zasnąć, alkohol – żeby nie trzęsły się ręce, alkohol – żeby nie płakać, alkohol – żeby wyjść z dołka. Alkohol – żeby nie myśleć o tym, że coraz częściej budzi się w łóżku coraz to innego faceta, bez satysfakcji i nawet nie wie, jak on ma na imię. No i wreszcie ta impreza integracyjna, w czasie której na parkiecie, w tańcu, na oczach całej firmy zaczęła dobierać się szefowi do rozporka, a gdy uciekł, próbowała zrobić striptease. – Zaczęłam szukać winnych – mówi. – Pytałam na grupie: dlaczego moi znajomi, którzy piją więcej ode mnie, nie popadają w uzależnienie, a ja jestem alkoholiczką?W literaturze znalazła naukowe interpretacje mówiące, że to choroba wynikająca z połączenia trzech czynników: genów (zniekształconych chromosomów 13iY), predyspozycji psychicznych (braku wiary w siebie i nieumiejętności rozwiązywania trudnych problemów) oraz zwyczajów, środowiska i tradycji picia.– A co to za różnica: geny, predyspozycje psychiczne czy zwyczaje? – zapytał mnie wtedy nieoceniony Zbyszek. Nie kombinuj, radził, nie szukaj winnych, zajmij się skończył odwyk 3 tygodnie temu, pojechał do Lublina. Sylwia dzwoni do niego niemal codziennie (z własnej komórki można korzystać w godz. dzieli się swoimi problemami i dowiaduje, jak trzeźwieje się Zbyszkowi. Choroba oswajana Podczas terapii pacjent ma okazję wysłuchać wielu wykładów. Od informacyjnych po problemowe; „Nawroty choroby”, „Zanim pójdziesz do pracy”, „Jak sobie radzić z przykrymi emocjami”, „Alkohol i problemy seksualne”, „Jak pokochać siebie”. Bo konieczne odkrywanie prawdy o sobie boli i mocno zaniża czasu poświęca się nawrotom choroby: jak radzić sobie z głodem alkoholowym, co go wywołuje, jakie sygnały ostrzegają alkoholika, że ma ochotę się napić i jak sobie z tym radzić. Najczęściej doświadczanym objawem jest lęk, niepokój, rozdrażnienie, problemy z koncentracją uwagi, odejście od dotychczasowego rytmu dnia, oddalenie się od AA i terapii oraz powrót w stare miejsca związane z poprzednim stylem życia. Dowiaduje się też, jak odmawiać picia. Człowiek nieuzależniony mówi po prostu: dziękuję, nie piję, alkoholik ma z tym problem, zaczyna się pokrętnie tłumaczyć, co wprawia go w złość, powoduje napięcie, które – często przychodzi mu do głowy – można by rozładować sięgając po kieliszek. – Czasem po roku, czasem dopiero po dwóch latach alkoholik potrafi zwyczajnie, bez emocji powiedzieć: nie piję – mówi Halinka. Większość musi się też nauczyć nawiązywania rozmowy. Bez alkoholu, który dotąd dodawał odwagi i musi też ułożyć sobie plan dalszego zdrowienia. W oddziale zdobył wiedzę na temat choroby, teraz musi przemyśleć (i zapisać): jak zapełnić pustkę, jaka powstaje po odstawieniu alkoholu. Mitingi AA, udział w grupach dalszego zdrowienia, praca nad krokami AA. Pomocą może być sponsor, czyli starszy stażem trzeźwienia alkoholik, prowadzenie dzienniczka uczuć, co pozwala w porę dostrzec stany emocjonalne prowadzące do zapicia.– Żeby trzeźwieć, nie wystarczy nie pić, trzeba zmieniać swoje życie – twierdzi ksiądz Andrzej Kieliszek, który w łukowskim odwyku od kilkunastu lat prowadzi spotkania na temat duchowych aspektów zdrowienia. – Nie da się długo funkcjonować na dupościsku, jak to dosadnie nazywają anonimowi alkoholicy. Bez zmian abstynencja nie jest satysfakcjonująca i trudna do trzeba swoje pijane zachowania, od najprostszych, jak na przykład nierzucanie petów gdzie popadnie, po eliminowanie pijanego myślenia, na przykład obwiniania innych, czy żądań, by traktowano mnie niemal jak bohatera, bo przestałem pić. Trzeba też uwierzyć, że ktoś lub coś może mi pomóc. Ktoś – grupa AA, terapeuta, grupa terapeutyczna, sponsor – to jest do zaakceptowania. Coś, co w AA nazywają siłą wyższą, Bogiem, jakkolwiek go pojmujemy – tego wielu nie odstawieniu alkoholu czasu jest w nadmiarze. Trzeba czymś zastąpić godziny organizowania alkoholu, picia, bełkotu długich pijanych dyskusji, kurowania się po piciu i obmyślania usprawiedliwień. Człowiek uzależniony po wyjściu z nałogu szuka jakiegoś zastępstwa. Zwielokrotnia ilość wypijanej kawy lub wypalanych papierosów. Może też popaść w inny nałóg: pracoholizmu, seksoholizmu, internetoholizmu, hazard, uzależnienie od ćwiczeń fizycznych, zakupów, odchudzania lub jedzenia słodyczy. Czasem stawia sobie nierealne zadania: za rok rozpoczynam budowę domu. W sytuacji, gdy nie ma pieniędzy ani nawet widoków na dobrą pracę.– Żeby zdrowieć – podpowiada Halinka – trzeba mieć kontakt z rzeczywistością, z sobą, ze swoimi uczuciami, nauczyć się je rozpoznawać. I mieć świadomość, że zmiany w naszym życiu nie nastąpią od zaraz, że to powolny proces. W AA mówią: daj czasowi czas. Choroba zmieniona Rafał, Ryszard, Karol, Sylwia i Krzysiek jutro opuszczają oddział. Zmienili się przez te siedem tygodni. Już się nie kulą, nie zamykają w sobie, nie gryzą nerwowo paznokci. Sylwia dawno wyskoczyła z kostiumu i chodzi w dżinsach i adidasach. Z AA-owskich powiedzeń najbardziej spodobało się jej to o ogonie: jeśli jedna osoba mówi ci, że masz ogon – możesz to puścić mimo uszu. Jeśli kilka osób mówi, że masz ogon – warto się obejrzeć za siebie. Dlatego Sylwia, jak planuje, będzie w Warszawie chodzić na grupy terapeutyczne. – Żeby tam nauczyć się mówić o swoich trudnościach, nauczyć się słuchać i słyszeć chirurg, z trudem próbuje się uśmiechać. – Zdobyłem tutaj wiedzę, jaka niestety nie jest przekazywana przyszłym lekarzom w uczelniach medycznych. Najtrudniej było mi przyjąć, że już nigdy nie będę mógł się oficer policji, odzyskał pewność siebie, zaczął dbać o zdrowie. Poprosił żonę, żeby zamówiła mu pierwszą od wielu lat wizytę u dentysty. – Będę wykonywał wszystkie zalecenia, chodził na mitingi, będę czytał literaturę. Wiem, że jeśli przestanę to robić, wcześniej czy później sięgnę po flaszkę, czyli – śmieje się – buty mi same skręcą do Karol, mechanik, twierdzi, że nic się nie zmieniło. – Nie zakładam, że nie będę pił. Ale już wiem, jak się bronić.– Badania wykazują, że po kompleksowej, a więc całodziennej 7–8-tygodniowej terapii oraz 12–24-miesięcznym programie after care trwałą abstynencję utrzymuje ok. 40 proc. pacjentów – twierdzi Jadwiga Fudała, kierowniczka działu lecznictwa odwykowego i programów medycznych Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów przeszły bóle głowy. Czarną koszulkę z trupią czaszką zamienił na weselszą żółtą z napisem „Kurka Naturka”. Złagodniały mu rysy twarzy. – Wyzbyłem się złości, agresji – twierdzi. – Nauczyłem się prosić o pomoc i lepiej mi z tym. Jednak boi się wyjść z odwyku. Bo dokąd? Mieszkania nie ma, pracy nie ma. Chciałby zobaczyć się z żoną (– No tak – byłą żoną), dzieciakami. Bo one dotąd widywały go najczęściej, gdy był pijany. Ale co będzie, gdy zastuka do drzwi, otworzy mu była żona i powie: Sorry, Winetou, było, ale się zmyło? Korzystałem z książek: Anna Dodziuk „Trudna nadzieja”, PARPA; Terence T. Gorski, Merlene Miller „Jak wytrwać w trzeźwości?”, Wydawnictwo Instytutu Psychiatrii i Neurologii; Jean Kinney, Gwen Leafon „Zrozumieć alkohol”, PARPA.

kiedy alkoholik zapije się na śmierć